Hoe begin je met thematisch werken?
Bouwen aan samenhang
Thematisch werken heeft veel positieve effecten. Maar hoe begin je ermee, waar ligt je startpunt en welke aanpak kies je? Het is niet zo dat de ene vorm van vakintegratie beter is dan de andere. Het is geen wedstrijd wie de meeste verbindingen tussen de verschillende vakken kan aanbrengen. Het gaat erom dat je tussen al het losse zand samenhang aanbrengt. Hoe groot je zandkasteel wordt, maakt dan niet uit. Zolang het maar overeind blijft. Ook al zal het soms gaandeweg in elkaar kunnen storten en lukt niet altijd direct wat je voor ogen hebt.
Het gaat er wel om dat je een vorm van thematische samenhang aanbrengt die past bij de vakken, bij jou als leerkracht, de school en de situatie in de klas. Probeer het niet te forceren. Het hangt ook af van hoeveel tijd en energie het onderwijs erin wil en kan steken. Wil je meer zaken tegelijkertijd aanpakken, zoals de visie van de school op onderwijs, de leerdoelen en de wijze waarop leerlingen beoordeeld worden, is het wellicht slim om voor een schoolbrede aanpak te kiezen. Dan kun je ook zaken als extra ondersteuning die nodig is, daarin opnemen.
Als je alles in één keer aanpakken nog wat te ambitieus vindt, kun je ook ‘in het klein’ ervaring opdoen. Op die manier kunnen zowel leerkrachten als leerlingen wennen aan een nieuwe manier van werken. Begin waar je zelf kansen ziet, zoals door een koppeling te maken tussen je taalonderwijs en wereldoriëntatie.
Bijvoorbeeld: Bij het thema ‘Onze kleine aarde’ doet groep 7 onderzoek naar hoe paddenstoelen groeien. Daarvoor maken ze gebruik van een interview met een bioloog. Deze tekst is behoorlijk complex. Daarom behandel je deze tekst met begrijpend lezen. De motivatie om de tekst echt te willen begrijpen, zal hoger zijn dan bij een normale begrijpend lezen-les waardoor leesvaardigheden sneller eigen gemaakt worden. Je bespaart zo tijd bij biologie omdat de leerlingen het onderwerp beter begrijpen wat de druk op je lesprogramma verlaagt. En je leerlingen vinden de begrijpend lezen-les leuker. Als ze al door hebben dat ze bezig zijn met begrijpend lezen.
In 6 stappen naar thematisch werken
Stap 1: Het kiezen van een thema
Het kiezen van een aantrekkelijk en relevant thema is de eerste cruciale stap. Start met het selecteren van een thema dat groot genoeg is om er ongeveer 6-8 weken aan te kunnen werken en een breed scala aan activiteiten en onderwerpen kan bevatten. Het mag echter niet zo breed zijn dat het overweldigend is. Denk bijvoorbeeld aan 'dieren in de jungle' in plaats van gewoon 'dieren'. Sommige scholen volgen al een voorgeschreven themaplanning. Ook dan is er ruimte voor maatwerk en kun je eigen keuzes maken.
Een goed gekozen thema heeft betekenis voor de leerlingen, heeft betrekking op hun eigen leefomgeving, en biedt mogelijkheden voor actief spelen, handelen of zelf onderzoeken. Controleer ook of de kerndoelen behaald kunnen worden. Je kunt het helemaal zelf bedenken, of je kunt uitgaan van een bestaand thema van wereldoriëntatie en kijken hoe je daar met de andere vakken op aan kunt sluiten.
In de klas:
Linda is leerkracht van groep 8 op KC de Telescoop in Voorburg. Ze gebruiken de thema’s van wereldoriëntatie als basis. “Rondom die thema’s bedenken we telkens een groter thema.” De school is net verhuisd naar een gloednieuw gebouw. “Met burgerschap zijn we nu bezig met het thema ‘Regels en wetten’. Een goed moment om juist de schoolregels centraal te zetten. Zo geven we het thema meer betekenis.” Linda vindt het prettig dat ze thema’s in kan zetten zodat het bij haar en de klas past: “We kunnen er helemaal ons eigen sausje overheen gooien.
Stap 2: Verzamel ideeën en vertel een verhaal
Verzamel ideeën die verband houden met het gekozen thema. Het kan erg nuttig zijn om een boeiend verhaal te gebruiken als startpunt om de betrokkenheid van de leerlingen te verhogen en hen te stimuleren tot dieper onderzoek en spel. Dit kan een boek zijn, een bestaand verhaal, of je kunt zelf een verhaal verzinnen dat past bij het thema. Een goed verhaal trekt de aandacht van de leerlingen en biedt meteen een context voor het leren. Begin vroeg met het bewaren van alle materialen en bronnen die je voor dit thema wilt gebruiken. Aan het eind heb je dan een grote bewaarbox voor al je fysieke materialen en een mapje op je laptop met alle plannen en ideeën. Volgend schooljaar pak je dit er zo weer bij (en kun je het eventueel uitbreiden).
In de klas:
Met een leeslijst die aansluit op je thema laat je het nog meer tot leven komen. Zonder dat het geforceerd voelt. In groep 6 is nu het thema ‘Onze groene aarde’. Elke week lees je een dierenverhaal voor uit ‘De vuurzeevlieg’ van Toon Tellegen.
Stap 3: Doelen bepalen
De volgende stap is het kiezen van concrete doelen voor je thema. Het is belangrijk om niet alleen te denken aan de leerdoelen voor schoolvakken zoals taal, rekenen en wereldoriëntatie, maar ook aan andere aspecten. Hoe gaan de leerlingen leren samenwerken, onderzoekend leren en zelfstandig werken. Deze doelen kunnen ook te maken hebben met vaardigheden als het geven van presentaties of hoe je een werkstuk maakt. Zorg ervoor dat de activiteiten die je plant gebaseerd zijn op deze doelen, en niet alleen gekozen worden omdat ze 'leuk' zijn en toevallig passen bij het thema. Op deze manier zorg je ervoor dat wat de leerlingen leren zinvol en nuttig is voor hen.
In de klas:
Vroeger ging het maken van landkaarten heel anders dan nu. Groep 5 gaat dat ontdekken in het thema ‘Op zoek naar verre landen’. Een van de doelen van deze periode kan zijn dat ze met handvaardigheid aan de slag gaan met houtskool: in groepjes gaan ze landkaarten tekenen op grote vellen papier. Dit presenteren ze, waarbij ze aan elkaar uitleggen waarom landkaarten zo belangrijk zijn. Deze en andere doelen kun je inzichtelijk maken op een themawand. Gedurende het thema vul je dit bord aan met begrippen, weetjes, nieuwe informatie, onderzoeksvragen, platen, etc...
Stap 4: Betrek de leerlingen door middel van spel en onderzoek
Kinderen leren hoe de wereld in elkaar zit door te spelen en op ontdekkingstocht te gaan. Spel en onderzoek zijn dan ook krachtige manieren voor leerlingen om te leren. Daarom is het belangrijk om hiervoor binnen je thema genoeg mogelijkheden te bieden. Je betrekt de leerlingen er actief mee bij het thema. Dit kan door ze een brief te laten lezen van een personage dat hulp nodig heeft binnen het thema. Hiermee stimuleer je het onderzoekend leren. Je kunt ze ook de mogelijkheid geven hun kennis in de praktijk te brengen door middel van rollenspelen of toneelstuk. Zo maak je een thema dat betekenisvol en interactief is voor de leerlingen.
In de klas:
Bij Burgerschap komen de leerlingen van groep 6 meer te weten over het werk van de burgemeester. In hun eigen buurt gaan ze op zoek naar wat ze er willen veranderen. Ze maken een plan en werken dit op een creatieve manier uit. Vervolgens gaan ze op onderzoek uit naar hoe je ‘in het echt’ van idee naar uitvoering komt. Uiteraard hoort daar een rondleiding door het gemeentehuis bij door bijvoorbeeld een wethouder.
Stap 5: Activeren en betrokken houden
Niet alle leerdoelen zullen in alleen maar spel of onderzoek gevat kunnen worden, maar moeten wel worden aangeboden. Om deze doelen te bereiken en de kinderen actief en betrokken te houden, kun je gebruikmaken van diverse didactische werkvormen. Coöperatieve werkvormen en bewegend leren zijn hier voorbeelden van. Bevorder de actieve deelname van de kinderen door ze de mogelijkheid te bieden om zelf keuzes te maken en hun eigen inbreng te leveren. Op die manier kunnen ze ook beter hun eigen talenten tot bloei laten komen.
In de klas:
Thematisch werken laat een indruk achter. Geen enkele leerling herinnert zich later de inhoud van een leerboek. Ze onthouden vooral dat wat context heeft gekregen. “Weet je nog dat we bij natuur & techniek vogelhuisjes gingen maken en uit moesten rekenen hoeveel hout we per vogelhuisje nodig hadden?” Dat kunnen je leerlingen zich later nog herinneren. Niet die som in het rekenboek waar ze de oppervlakte van een kubus moesten berekenen. Ze hebben er in groepjes samen aan gewerkt waarbij iedere leerling zijn talent kon benutten. Of je nu goed in rekenen of juist goed in handvaardigheid bent.
Stap 6: Afsluiten van jullie thema
Waar het in het begin misschien nog even ‘jouw’ thema was, zul je merken dat het al snel ‘jullie’ thema is geworden. Denk daarom goed na over hoe je het thema wilt afsluiten. Het werken naar een eindproduct of presentatie is erg waardevol voor de leerlingen, omdat dit hen de kans geeft om te tonen wat ze hebben geleerd. Ze gaan er de leerstof nog beter door beheersen. Dit kan variëren van een toneelstuk of tentoonstelling tot het delen of presenteren van opdrachten aan elkaar of aan andere klassen. Ongeacht de omvang of complexiteit van de presentatie, het is de betrokkenheid en het leren dat telt.
Belangrijk: plan na deze afsluiting een week rust in, voordat je met een nieuw thema begint.
In de klas:
In groep 3 leren de leerlingen over de verschillen tussen landen over de hele wereld. Als afsluiting gaan ze hun eigen droomland bedenken. Hoe ziet het landschap eruit? Ze maken een vlak en bedenken woorden voor de taal van hun droomland. Vervolgens gaan ze reclame maken voor hun eigen droomland om daar naar toe te gaan op vakantie. Ze oefenen zo met ontwerpen en creatief denken maar ook met vaardigheden als communiceren.
Meer lezen?
Aan de slag met je thema over de aarde & wetenschap
Een beter rapport voor begrijpend lezen
Met welke jaarplanning ga je volgend schooljaar aan de slag?
Ontdek nu gratis ons thematische lesprogramma!
De beste ervaring met de complete Faqta methode krijg je met onze proefperiode. Geheel vrijblijvend voor groep 1 t/m 8. Meld je aan, krijg toegang tot het leerplatform en ontdek de kansen voor thematisch werken in jouw klas.
